Η Ελια υποστηρίζεται οτι πρωτοεμφανίστηκε την 3η χιλιετία π.χ. στην περιοχή της Μλέσης  Ανατολης απο όπου στην συνεχεθα διαδόθηκε στα νησιά του Αιγαίου, την Ελλάδα και τις άλλες χώρες της Μεσογείου.  Ωστόσο,  πρόσφατα ευρήματα απολιθωμένων φύλλων ελιάς ηλικίας 50 έως 60 χιλ. χρόνων (Olea europea) που βρέθηκαν από τον καθηγητή Ε. Βελιτζέλο στα τοιχώματα της Καλντέρας στην Σαντορίνη και λίγο αργότερα στην Νίσυρο αποδεικνύουν τη φυτοβιογεωγραφική ύπαρξή της στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν από σήμερα.

Απολιθωμένα φύλλα ελιάς ηλικίας 50-60 χιλ. χρόνων

 

Πιθάρια στις αποθήκες της Κνωσσού

 

Οι πρώτοι κάτοικοι της Κρήτης, πιστεύεται ότι συνέλεγαν και έτρωγαν ευκαιριακά μαζί με άλλους καρπούς και καρπούς της αγριελιάς (Olea oleaster) ήδη από τη νεολιθική περίοδο (6000 - 3000 π.Χ.).

Αργότερα την 3 η χιλιετία π.Χ. οι κάτοικοι της Κρήτης αρχίζουν να καλλιεργούν την Ελιά και κατά τη δεύτερη χιλιετία π.Χ. αρχίζουν να την εκμεταλλεύονται συστηματικά.

 

Τα μνημειακά δένδρα ηλικίας 3000-5000 ετών που υπάρχουν ακόμη και σήμερα σε διάφορα σημεία του νησιού επιβεβαιώνουν πλήρως το γεγονός αυτό. Στη Μινωική Κρήτη μετά το 2000 π.Χ. η Ελιά καταλαμβάνει σημαντική θέση στην ανακτορική οικονομία της Κνωσού από όπου στη συνέχεια μεταφέρεται στην οικονομία και την ζωή της Μυκηναϊκής Ελλάδας.

 

Οι χρήσεις του ελαιολάδου στην Μινωική Κρήτη ήταν πάρα πολλές. Χρησιμοποιούσαν το ελαιόλαδο αρωματισμένο ή όχι για καλλωπισμό, για επαλείψεις του σώματος, στις θρησκευτικές τελετές, ως μέσο θεραπείας, ως λιπαντικό, ως φωτιστική ύλη.

Ιδεογράμματα που απεικονίζουν την ελιά, τον ελαιόκαρπο και το ελαιόλαδο στις πινακίδες της Γραμμικής Α και Β γραφής αποδεικνύουν τη σχέση των Μινωιτών με την ελιά και τα προϊόντα της από το 1800 π.Χ.

 

Πολλά αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν την κυρίαρχη παρουσία της ελιάς στην Μινωική Κρήτη. Τοιχογραφίες, εργαλεία, εγκαταστάσεις και επιγραφές αποδεικνύουν τη σημαντική ενασχόληση των Μινωιτών με την παραγωγή, αποθήκευση και εμπορία του ελαιολάδου από το 1700 π.Χ.

 

Καρποί ελιάς της Κάτω Ζάκρου

Λύχνος από τη Σητεία

Λύχνος από τα Μάλια

Ένα κύπελλο με ολόκληρους καρπούς ελιάς (1450 π.Χ.) που βρέθηκε σε ένα πηγάδι στο ανάκτορο της Ζάκρου στην Ανατ. Κρήτη δείχνει ότι στην Μινωική περίοδο οι Κρητικοί χρησιμοποιούσαν τους καρπούς της ελιάς στη διατροφή τους.

 

Αργότερα από το 700 - 400 π.Χ., η ελιά και το λάδι αποκτούν ιδιαίτερη σημασία σ΄ ολόκληρη την Ελλάδα. Ο Αναξαγόρας και ο Εμπεδοκλής διερευνούν την ιστορία της Ελιάς, ο Αριστοτέλης περιγράφει την καλλιέργεια της, ο Σόλων θεσμοθετεί την προστασία της και ο Πλάτων διδάσκει κάτω από τον ίσκιο της.

 

Ιδεογράμματα για την ελιά σε γραμμική Α' και Β' γραφή της Κρήτης, 1400 π.Χ.

Η θεά Αθηνά που σύμφωνα με την Κρητική Μυθολογία γεννήθηκε στις όχθες του ποταμού Τρίτωνα στην Κρήτη κερδίζει σύμφωνα με τον γνωστό ελληνικό μύθο τον αγώνα με τον Ποσειδώνα για το όνομα της πόλης των Αθηνών, προσφέροντας στην ανθρωπότητα σαν δώρο ένα ελαιόδεντρο σύμβολο ειρήνης, σοφίας και ευημερίας.